Nếu một ngày bạn đứng trước bầu trời đêm, ngước nhìn hành tinh đỏ sáng rực và tự hỏi: “Có khi nào, ở đó đã từng có những sinh vật bé nhỏ sống trong những giọt nước cổ xưa?” — thì bạn không hề đơn độc. Câu hỏi về sự sống trên Sao Hỏa đã ám ảnh loài người suốt hàng thế kỷ. Và hôm nay, chúng ta đang tiến gần hơn bao giờ hết đến câu trả lời.
Xem thêm:
Bước ngoặt tìm dấu vết sự sống trên Sao Hỏa
Chi Phí Lưu Trữ Năng Lượng Sẽ Rẻ Như Bèo Nhờ Phát Minh Xi Măng Tích Điện Đột Phá.
Những dấu vết bất ngờ trong đá bùn Jezero
Miệng hố Jezero, nay khô cạn, từng là lòng hồ cổ đại chứa nước cách đây hàng tỷ năm. Tại khu vực Bright Angel, tàu Perseverance ghi nhận những cấu trúc đặc biệt trong lớp đá bùn: những nốt khoáng nhỏ tối màu, đường kính chỉ vài trăm micromet.
Khi phân tích, các thiết bị quang phổ phát hiện những nốt khoáng này giàu phosphat sắt và sulfide, hai loại khoáng chất thường gắn với các quá trình hóa học trong điều kiện thiếu oxy. Đáng chú ý hơn, một số vị trí còn phát hiện chất hữu cơ – thành phần nền tảng của sự sống. Những kết quả này được công bố trên Nature tháng 9/2025, ngay lập tức thu hút sự chú ý của cộng đồng khoa học quốc tế.
Redox – quá trình hóa học nền tảng
Những quan sát này được lý giải thông qua hiện tượng oxy hóa – khử (redox). Đây là quá trình trao đổi electron giữa các nguyên tử hoặc ion, làm thay đổi trạng thái oxy hóa của chúng. Trên Trái Đất, các phản ứng redox không chỉ diễn ra trong tự nhiên mà còn được vi sinh vật sử dụng để trao đổi năng lượng.
Khi môi trường có sắt, lưu huỳnh và phốt pho, sự thay đổi giữa trạng thái oxy hóa và khử có thể dẫn đến hình thành khoáng vật đặc trưng như vivianite (một dạng phosphat sắt màu xanh) hay greigite (một sulfide sắt). Việc tìm thấy chính những khoáng chất này trên Sao Hỏa cho thấy nơi đây từng có những điều kiện hóa học tương đồng với các môi trường từng nuôi dưỡng sự sống trên Trái Đất cổ đại.
Tất nhiên, sự hiện diện của phosphat sắt hay sulfide không phải bằng chứng trực tiếp cho sự sống. Các quá trình địa hóa hoàn toàn có thể tạo ra chúng mà không cần đến vi sinh vật. Tuy nhiên, việc tìm thấy chúng song song với tín hiệu hữu cơ lại mang ý nghĩa đặc biệt. Trên Trái Đất, sự kết hợp này thường gắn với hoạt động của vi sinh vật trong môi trường hồ, đầm lầy hay trầm tích biển nông.
Phát hiện này gợi ý rằng Jezero có thể từng là một hệ sinh thái giàu tiềm năng. Một hồ nước cổ, có bùn, có sự tuần hoàn hóa học và sự hiện diện của hợp chất hữu cơ – tất cả tạo nên kịch bản mà sự sống có thể hình thành hoặc tồn tại.
Trong bức tranh rộng lớn của khoa học vũ trụ
Những phát hiện trên Sao Hỏa nối tiếp chuỗi thành tựu quan sát vũ trụ của loài người. Nếu như kính James Webb giúp ta nhìn lại những thiên hà sơ khai cách hàng chục tỷ năm ánh sáng, hay bức ảnh hố đen M87 của Kính thiên văn Chân trời sự kiện mở ra cách tiếp cận hoàn toàn mới với vật lý cực hạn, thì Perseverance lại mang đến một giá trị khác: tìm hiểu về khả năng sự sống ngay trong Hệ Mặt Trời.
Cũng giống như cột mốc Apollo 11 đưa con người lần đầu đặt chân lên Mặt Trăng, việc mang mẫu vật từ Jezero về Trái Đất sẽ là bước ngoặt. Các phòng thí nghiệm hiện đại có thể phân tích ở cấp độ nguyên tử, phân biệt rõ ràng giữa nguồn gốc sinh học và phi sinh học. Điều này sẽ mang lại bằng chứng chắc chắn hơn bất kỳ phép đo từ xa nào trên bề mặt Sao Hỏa.
Trong thập kỷ tới, khi các mẫu vật được đưa về Trái Đất và những sứ mệnh mới hướng tới các mặt trăng băng giá như Europa hay Enceladus, chúng ta sẽ tiến thêm những bước dài. Mỗi phát hiện, dù khẳng định hay phủ nhận giả thuyết sự sống, đều góp phần làm sáng tỏ bức tranh chung: vũ trụ không chỉ là khoảng không vô tận, mà có thể là môi trường phong phú cho nhiều dạng sống.
Và ngay cả khi câu trả lời cuối cùng vẫn chưa rõ ràng, hành trình tìm kiếm ấy đã mang lại giá trị to lớn. Nó nhắc nhở chúng ta về sự mong manh và quý giá của sự sống trên Trái Đất, khuyến khích nhân loại trân trọng hành tinh xanh của mình, đồng thời mở rộng trí tưởng tượng về những thế giới có thể đang chờ ta khám phá.